SANOATDA ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARINI TEJAMKORLIGINI TAMINLASHDA INSON KAPITALINING ROLI
Keywords:
inson kapitali, ishlab chiqarish xarajatlari, tejamkorlik, mehnat unumdorligi, sanoat samaradorligi, tannarxni kamaytirish, umumiy omillar unumdorligi (TFP), ta’lim va malaka oshirish, lean manufacturing, iqtisodiy o‘sish.Abstract
Ushbu maqolada sanoat korxonalarida ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va tejamkorlikni ta’minlashda inson kapitalining o‘rni va iqtisodiy samaradorlikka ta’siri o‘rganilgan. Tadqiqotda inson kapitali tushunchasi malakali ishchi kuchi, ta’lim, sog‘liq va kasbiy ko‘nikmalarning yig‘indisi sifatida talqin qilinadi hamda u ishlab chiqarish samaradorligi va xarajatlar tuzilmasiga qanday ta’sir ko‘rsatishi tahlil etilgan.
Tadqiqot doirasida xorijiy (asosan Xitoy va Meksika) sanoat korxonalari misolida statistik tahlillar olib borilib, inson kapitaliga qilingan sarmoyalar umumiy ishlab chiqarish xarajatlarini 15–30% gacha kamaytirishi mumkinligi aniqlangan. Shu bilan birga, mehnat unumdorligi va umumiy omillar unumdorligi (TFP) o‘rtasida musbat korrelyatsiya mavjudligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Maqolada korxonalarda inson kapitalini rivojlantirish vositasi sifatida ta’lim dasturlari, doimiy kasbiy tayyorgarlik va ish joyida o‘qitish kabi omillar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishning asosiy manbai sifatida baholangan. Bundan tashqari, ilg‘or boshqaruv yondashuvlari, masalan, lean manufacturing (tejamkor ishlab chiqarish) va TQM (umumiy sifat menejmenti) kabi tizimlarda malakali ishchi kuchining ishtiroki xarajatlarni sezilarli darajada optimallashtirish imkonini berishi ko‘rsatilgan.
Tahlil natijalari asosida inson kapitalini rivojlantirish sanoat korxonalarida nafaqat mehnat unumdorligini oshirish, balki ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish, foyda marjasini kengaytirish va umuman iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish omili sifatida qaralishi mumkinligi haqida xulosalar chiqarilgan. Shuningdek, maqolada davlat siyosati va xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish orqali inson kapitalini rivojlantirishga oid takliflar ham berilgan
References
1. Becker, G. S. (1964). Human capital: A theoretical and empirical analysis, with special reference to education. University of Chicago Press.
2. Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65–94. https://doi.org/10.2307/1884513
3. China Statistical Yearbook. 2022. Beijing: National Bureau of Statistics of China.
4. INEGI (Instituto Nacional de Estadística y Geografía). 2023. Statistical Yearbook of Mexico. Mexico City: INEGI.
5. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). 2021. Education at a Glance 2021: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/eag-2021-en.
6. World Bank. 2023. World Development Report 2023: Investing in Human Capital. Washington, DC: World Bank. https://doi.org/10.1596/978-1-4648-1903-4.
7. Deming, W. Edwards. 1986. Out of the Crisis. Cambridge, MA: Massachusetts Institute of Technology, Center for Advanced Engineering Study.
8. McKinsey & Company. 2020. The Next Normal in Manufacturing: How Lean and Digital Can Accelerate Your Business. McKinsey & Company. https://www.mckinsey.com/industries/advanced-electronics/our-insights/the-next-normal-in-manufacturing.
9. Womack, James P., Daniel T. Jones, and Daniel Roos. 1990. The Machine That Changed the World: The Story of Lean Production. New York: Free Press.
10. Qosimov, Sh. 2018. Inson kapitali investitsiyalarining ishlab chiqarish samaradorligiga ta’siri: O‘zbekiston misolida. Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti.
11. Xudoyqulova, N. 2020. “Ishlab chiqarish xarajatlarini boshqarishda inson kapitalining roli.” Iqtisodiyot va boshqaruv 5 (2): 45–53.
12. Karimov, A., va R. Mirzayev. 2022. “Lean Manufacturing va sifat menejmenti tizimlarining inson kapitali samaradorligiga ta’siri.” Iqtisodiyot va boshqaruv 7 (1): 78–85.
13. Rahimov, S. 2019. “Inson kapitalining rivojlanishi va iqtisodiy o‘sish: O‘zbekiston sanoatidagi tajribalar.” Iqtisodiyot va boshqaruv 6 (3): 32–40.
14. Tursunov, R., va M. Qodirov. 2021. “Inson kapitali rivojlanishi va ishlab chiqarish xarajatlarini tejash boshqaruv usullari.” Iqtisodiyot va boshqaruv 8 (1): 50–60.
