ISHLAB CHIQARISHNI INVESTITSION VA INNOVATSION RIVOJLANTIRISH JARAYONINING NAZARIY VA USLUBIY ASOSLARI HAMDA ULARNING IQTISODIY SAMARADORLIGINI BAHOLASH USLUBLARI
Keywords:
Investitsiya, innovatsiya, ishlab chiqarishni rivojlantirish, NPV, IRR, Profitability Index, Payback Period, TFP (umumiy omilli unumdorlik), mehnat unumdorligi, texnologik modernizatsiya, kapital qo‘yilmalar, innovatsion faoliyat indeksi, raqobatbardoshlik, iqtisodiy samaradorlik, qo‘shimcha qiymat, resurslardan samarali foydalanish, texnologik yangilanish, sanoat korxonasi, makroiqtisodiy o‘sish modeli, investitsion-innovatsion rivojlanishAbstract
Ushbu ilmiy maqolada ishlab chiqarish jarayonini investitsion va innovatsion rivojlantirishning nazariy-metodologik asoslari, ularning o‘zaro bog‘liqligi hamda zamonaviy iqtisodiy o‘sish modelidagi o‘rni chuqur tahlil qilinadi. Tadqiqotda investitsiya faoliyatining real sektor taraqqiyotiga ta’siri, innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali ishlab chiqarish samaradorligini oshirish mexanizmlari, resurslardan foydalanish darajasi, mehnat unumdorligi, TFP (umumiy omilli unumdorlik) kabi ko‘rsatkichlar orqali baholash yondashuvlari o‘rganilgan.
Shuningdek, investitsion loyihalarning moliyaviy samaradorligini aniqlashda qo‘llaniladigan NPV, IRR, PI va Payback Period kabi xalqaro amaliyotda keng qo‘llaniladigan uslublar ishlab chiqarish korxonasi misolida amaliy hisob-kitoblar asosida tahlil qilinadi. Innovatsion faoliyat samaradorligi esa innovatsion rivojlanish indeksi, texnologik yangilanish darajasi, tannarxning qisqarishi, qo‘shimcha qiymatning o‘sishi, eksport salohiyatining ortishi orqali baholangan.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, investitsion va innovatsion jarayonlarning uyg‘un rivojlanishi korxonalarning raqobatbardoshligini sezilarli darajada oshiradi, iqtisodiy o‘sish sur’atlariga barqaror ta’sir ko‘rsatadi hamda kapital sig‘imlilikni kamaytirib, ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi. Ishlab chiqarishni modernizatsiya va texnologik yangilash orqali mehnat unumdorligi o‘rtacha 12–15%ga, TFP esa 2,5–3%ga o‘sishi aniqlangan. Ushbu maqola ishlab chiqarishdagi investitsion-innovatsion jarayonlarni baholashda ilmiy-uslubiy yondashuvlarni takomillashtirishga qaratilgan bo‘lib, iqtisodiyotning real sektorida strategik rejalashtirish va boshqaruv qarorlarini qabul qilishda amaliy ahamiyatga ega.
References
1. Ricardo, D. (1817). On the principles of political economy and taxation. London: John Murray.
2. Smith, A. (1776). An inquiry into the nature and causes of the wealth of nations. London: Methuen & Co.
3. Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65–94. https://doi.org/10.2307/1884513
4. Swan, T. W. (1956). Economic growth and capital accumulation. Economic Record, 32(2), 334–361. https://doi.org/10.1111/j.1475-4932.1956.tb00434.x
5. Domar, E. D. (1946). Capital expansion, rate of growth, and employment. Econometrica, 14(2), 137–147. https://doi.org/10.2307/1905364
6. Harrod, R. F. (1939). An essay in dynamic theory. The Economic Journal, 49(193), 14–33. https://doi.org/10.2307/2225181
7. Brealey, R. A., Myers, S. C., & Allen, F. (2019). Principles of corporate finance (13th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.
8. Keynes, J. M. (1936). The general theory of employment, interest, and money. London: Macmillan.
9. Schumpeter, J. A. (1934). The theory of economic development: An inquiry into profits, capital, credit, interest, and the business cycle. Cambridge, MA: Harvard University Press.
10. Freeman, C. (1987). Technology policy and economic performance: Lessons from Japan. London: Pinter.
11. Lundvall, B.-Å. (1992). National systems of innovation: Towards a theory of innovation and interactive learning. London: Pinter.
12. Nelson, R. R. (1993). National innovation systems: A comparative analysis. New York, NY: Oxford University Press.
13. Porter, M. E. (1990). The competitive advantage of nations. New York, NY: Free Press.
14. Barro, R. J. (1990). Government spending in a simple model of endogenous growth. Journal of Political Economy, 98(5), S103–S125. https://doi.org/10.1086/261726
15. Helpman, E. (1990). Innovation, imitation, and intellectual property rights. Cambridge, MA: Harvard University Press.
16. Romer, P. M. (1990). Endogenous technological change. Journal of Political Economy, 98(5, Part 2), S71–S102. https://doi.org/10.1086/261725
17. Abdullaev, Q. (2020). Investitsion jarayonlar va ularning iqtisodiy samaradorligi. Toshkent: Ilm-Ziyo.
18. Jo‘rayev, U. (2021). Innovatsion rivojlanishning milliy xususiyatlari. Toshkent: Fan va Texnologiya.
19. Toshmurodov, D. (2019). Investitsiya siyosati va sanoat modernizatsiyasi. Toshkent: Universitet Nashriyoti.
20. Xolmatov, N. (2018). Innovatsion iqtisodiyot va texnologik yangilanish. Toshkent: Iqtisodiyot.


