RAQOBAT - ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARINI KAMAYTIRISH VA IQTISODIY O‘SISHNING ASOSIY OMILI SIFATIDA
Keywords:
Raqobat, Ishlab chiqarish xarajatlari, Iqtisodiy o‘sish, Tannarxni kamaytirish, Bozor mexanizmi, Raqobatbardoshlik, Samaradorlik, O‘zbekiston iqtisodiyoti, Innovatsiyalar, Monopoliya, Raqobat siyosati, Mehnat unumdorligi, Foyda marjasi, Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, Bozor islohotlari.Abstract
Ushbu ilmiy maqolada raqobatning iqtisodiy tizimdagi asosiy funksiyasi, xususan, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va iqtisodiy o‘sishni jadallashtirishdagi roli atroflicha tahlil etilgan. Raqobatli muhitning mavjudligi korxonalarni ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, resurslardan samarali foydalanish, energiya tejamkor texnologiyalarni joriy etish va mahsulot sifatini oshirishga undaydi. Tadqiqot davomida O‘zbekiston va xorijiy davlatlar tajribasi misolida raqobat siyosatining ijobiy ta’siri statistik ma’lumotlar asosida tahlil qilindi. Jumladan, so‘nggi besh yillikda raqobatni kuchaytirish orqali O‘zbekistonda ayrim tarmoqlarda ishlab chiqarish tannarxi 15–20 foizga kamaygan, mehnat unumdorligi 1,4 baravarga oshgan, foyda marjasi esa o‘rtacha 11% ga ko‘tarilgan. Jahon banki, IMF va OECD ma’lumotlariga tayanilgan holda, maqolada raqobat siyosatining makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga, xususan, yalpi ichki mahsulot (YaIM) o‘sish sur’atlariga ko‘rsatgan ta’siri muhokama qilingan. Muallif tomonidan ishlab chiqilgan xulosalarda raqobat siyosatini izchil davom ettirish, monopoliyalarning oldini olish va erkin bozor tamoyillarini mustahkamlash orqali barqaror iqtisodiy rivojlanishga erishish mumkinligi qayd etilgan.
References
1. Porter, M. E. (1980). Competitive advantage: Creating and sustaining superior performance. Free Press.
2. Smith, A. (1776). An inquiry into the nature and causes of the wealth of nations. (Asl nashr, 1776).
3. Hayek, F. A. (1945). The use of knowledge in society. The American Economic Review, 35(4), 519–530.
4. Friedman, M. (1962). Capitalism and freedom. University of Chicago Press.
5. Schumpeter, J. A. (1942). Capitalism, socialism and democracy. Harper & Brothers.
6. World Economic Forum. (2023). The Global Competitiveness Report 2023. https://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2023
7. Karimov, B. (2022). Raqobat siyosatining kichik va o‘rta biznes rivojiga ta’siri: O‘zbekiston tajribasi. Iqtisodiyot va boshqaruv ilmiy jurnali, 5(3), 45-56.
8. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (ITIM). (2023). O‘zbekiston sanoat tarmoqlarida raqobatni rag‘batlantirish bo‘yicha hisobot. https://itim.uz/reports/2023
9. Jahon banki. (2020). Doing Business 2020: Uzbekistan country profile. https://www.doingbusiness.org/en/data/exploreeconomies/uzbekistan
10. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2022). Competition policy and economic growth: An overview. https://www.oecd.org/competition
11. International Monetary Fund (IMF). (2021). Market structures and economic efficiency. IMF Working Paper No. 21/45. https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2021/04/15/Market-Structures-and-Economic-Efficiency-50321
12. Tursunov, I. (2021). Raqobat muhitini shakllantirishda davlat siyosatining o‘rni. Iqtisodiyot va boshqaruv masalalari jurnali, 4(2), 23-34.