BLOKCHEYN TEXNOLOGIYASI ASOSIDA MILLIY TO‘LOV TIZIMINI SAMARALI BOSHQARISH MODELI
Keywords:
blokcheyn, to‘lov tizimi, raqamli tranzaksiya, xavfsizlik, markazlashmagan boshqaruv, moliyaviy monitoringAbstract
Ushbu maqolada blokcheyn texnologiyasi asosida milliy to‘lov tizimini samarali boshqarish modeli ishlab chiqilgan. Avvalo, O‘zbekistonda mavjud to‘lov tizimlari infratuzilmasi tahlil qilinib, ularning zaif jihatlari va xavfsizlikdagi kamchiliklari aniqlangan. Blokcheynning markazlashmagan, shaffof va o‘zgartirib bo‘lmaydigan xususiyatlari asosida tranzaksiyalarni real vaqt rejimida kuzatish, autentifikatsiya qilish va tekshirish imkoniyatlari baholangan. Tadqiqot natijasida blokcheynga asoslangan raqamli to‘lov moduli taklif etilgan bo‘lib, u tranzaksiya xarajatlarini kamaytiradi, firibgarlik xavfini pasaytiradi va moliyaviy monitoring samaradorligini oshiradi. Modelning afzalliklari simulyatsiya asosida asoslab berilgan
References
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2022–02–28). 2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida Farmon (PF–60-son). Lex.uz. https://lex.uz/docs/5841063
2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi. (2020–11–01). To‘lov xizmatlari va to‘lov tizimlari to‘g‘risida Qonun (O‘RQ–637-son). Lex.uz. https://lex.uz/docs/5065232
3. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2020). Raqamli to‘lov strategiyasi 2020–2025. https://cbu.uz/oz/strategy/
4. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2024). To‘lov tizimlari bo‘yicha statistik axborot. https://cbu.uz/uz/statistics/payment-statistics/
5. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi. (2024). O‘zbekistonda raqamli moliyaviy xizmatlar rivoji va tendensiyalari. Review.uz. https://review.uz/oz/post/ozbekistonda-raqamli-moliyaviy-xizmatlar-rivoji-va-tendensiyalar
6. United Nations Development Programme (UNDP) Uzbekistan. (2023). Youth and digital economy. https://www.undp.org/uzbekistan/projects/youth-and-digital-economy
7. World Bank. (2023). Digital public infrastructure: Enabling inclusive and accountable service delivery. https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/099534311292213209/idu0f4fe97070a61404e1f0b8db74ffde0c87d3a
8. Bank for International Settlements. (2021). Central bank digital currencies: Foundational principles and core features. https://www.bis.org/publ/othp33.htm
9. Narayanan, A., Bonneau, J., Felten, E., Miller, A., & Goldfeder, S. (2016). Bitcoin and cryptocurrency technologies: A comprehensive introduction. Princeton University Press. https://bitcoinbook.cs.princeton.edu/
10. Tapscott, D., & Tapscott, A. (2016). Blockchain revolution: How the technology behind bitcoin and other cryptocurrencies is changing the world. Penguin Publishing. https://blockchainresearchinstitute.org/project/blockchain-revolution/
11. Ali, R., Barrdear, J., Clews, R., & Southgate, J. (2014). The economics of digital currencies. Bank of England Quarterly Bulletin. https://www.bankofengland.co.uk/quarterly-bulletin/2014/q3/the-economics-of-digital-currencies
12. International Telecommunication Union (ITU). (2022). Blockchain for digital financial services. https://www.itu.int/en/ITU-T/Workshops-and-Seminars/20220215/Pages/default.aspx