XIX OXIRI VA XX ASR BOSHLARIDA SAMARQAND ZIYOLILARINING MADANIY SOHADAGI HAMKORLIGI
Keywords:
Samarqand ziyolilari, jadidchilik, madaniy hamkorlik, Behbudiy, Alizoda, Shakuriy, teatr, matbuot, ma’rifat, modernizmAbstract
Ushbu maqolada XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Samarqand ziyolilarining madaniy sohadagi hamkorligi, o‘zaro aloqalari, ularning ilmiy-adabiy, ma’rifiy va ijtimoiy faoliyati tarixiy manbalar asosida tahlil qilinadi. Behbudiy, Ajziy, Shakuriy, Alizoda, Xoji Muin singari ma’rifatparvarlarning madaniy-ijtimoiy jarayonlardagi o‘rni, turli hudud ziyolilari bilan aloqalari, ularning o‘zaro intellektual hamkorlik tarmog‘i, turli madaniy markazlar — Samarqand, Buxoro, Toshkent, Istanbul, Qozon, Boku, Tiflis bilan bog‘langan ilmiy-madaniy jarayonlar yoritiladi. Maqolada jadidchilik davrida Samarqand ziyolilari tomonidan barpo etilgan adabiy, teatr, matbuot, tarjima, ta’lim va ilmiy faoliyatning madaniy birlik tamoyillarini shakllantirishdagi o‘rni ilmiy asosda tahlil etiladi. Tadqiqot mahalliy va xorijiy manbalar asosida Samarqand intellektual elitasining madaniy hamkorlik modeli qanday shakllangani va u qanday tarixiy oqibatlarga ega bo‘lgani haqida chuqur ilmiy xulosalar beradi.
References
Asosiy manbalar va zamonaviy tadqiqotlar
1. Adeeb Khalid. The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. Berkeley: University of California Press, 1998.
2. Edward Allworth. Central Asia: 130 Years of Russian Rule. Durham: Duke University Press, 1989.
3. Ingeborg Baldauf. Jadidism in Central Asia: New-method Schools and the Emergence of National Consciousness. Berlin, 1990.
4. Komatsu, Hisao. Reformist Intellectuals in Turkestan: 19th–20th Centuries. Tokyo University Press, 2003.
5. Paolo Sartori. Central Asian Jadidism and the Genealogies of Cultural Change. Leiden, 2012.
6. Adeeb Khalid. “Muslim Modernism in Central Asia.” Journal of Islamic Studies, 2000.
7. Frederick Starr. Lost Enlightenment: Central Asia’s Golden Age. Princeton University Press, 2013.
O‘zbek va turkiy tillardagi ilmiy manbalar
8. Zaki Validi To‘g‘on. Turkistonga ilmiy safari. Istanbul, 1923.
9. Boymirza Hayit. Turkistonda jadidchilik va uning tugatilishi. Ankara, 1995.
10. Sadriddin Ayniy. Esdaliklar. Toshkent: Fan, 1961.
11. Fitrat A. Munozara. Toshkent: Ma’naviyat, 1991.
12. Jadidchilik: islohot, yangilanish, mustaqillik va taraqqiyot uchun kurash. O‘zRFA Tarix instituti to‘plami. Toshkent, 2018.
13. G‘afurov, B. Samarqand madaniy hayoti tarixi. Samarqand: SamDU nashriyoti, 2009.
14. Karimov, N. Mahmudxo‘ja Behbudiy va jadidchilik harakati. Toshkent: O‘zbekiston, 2012.
15. Mahmudxo‘ja Behbudiy. Tanlangan asarlar. Toshkent: Ma’naviyat, 1995.
16. Said Rizo Alizoda. Publisistika va tarjimalar. Toshkent: Sharq, 2009.
17. Abdulqodir Shakuriy. Pedagogik qarashlar va maktab islohoti. Toshkent, 2010.
18. Xoji Muin Shukrulloh. Dramalar va publisistika. Samarqand, 2012.
19. Siddiqiy Ajziy. Devon va saylanma. Toshkent: G‘afur G‘ulom nashriyoti, 1981.
Matbuot manbalari (1900–1920-yillar)
20. “Oyna” jurnali. Samarqand, 1913–1915.
21. “Sadoi Turkiston” gazetasi. Samarqand–Toshkent, 1914–1917.
22. “Taraqqiy” gazetasi. Orenburg, 1906–1910.
23. “Samarkand” gazetasi. Samarqand, 1913–1914.
24. “Hurriyat” gazetasi. Toshkent, 1917.
25. “Najot” gazetasi. Buxoro, 1918.
Arxiv materiallari
26. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxivi (O‘zMDA), fondlar:
– F. I-125, “Samarqand viloyati maorif bo‘limi hujjatlari”, 1898–1917.
– F. I-234, “Jadid maktablari bo‘yicha ma’lumotlar”.
– F. R-276, “Matbuot organlari faoliyati haqida hisobotlar”.
Qo‘shimcha ilmiy adabiyotlar
27. Bennigsen, Alexandre & Wimbush, Marie. Muslim National Communism in the Soviet Union. Chicago, 1980.
28. Khalid, A. “Print Culture and the Formation of the Central Asian Public.” International Journal of Middle East Studies, 2003.
29. Brower, Daniel. The Turkestan Mission: Russian Rule and Social Change in Central Asia. Berkeley, 1997.
30. Bobojonova, D. Jadidchilik va teatr san’ati. Toshkent: Istiqlol, 2011.
31. Abdullaev, Z. Turkiston matbuoti tarixi. Toshkent: Universitet, 2015.
