TIJORAT BANKLARIDA MOLIYAVIY RISKLARNI BOSHQARISHDA INFRATUZILMA BARQARORLIGI VA RAQAMLI TRANSFORMATSIYANING O‘ZARO TA’SIRI
Keywords:
moliyaviy risklarni boshqarish, infratuzilma barqarorligi, raqamli transformatsiya, tijorat banklari, muammoli kreditlar, kapital yetarliligi, elektron to‘lovlar, kiberxavfsizlik, Bazel standartlari, O‘zbekiston bank sektori.Abstract
Maqolada O‘zbekiston tijorat banklarida moliyaviy risklarni boshqarishda infratuzilma barqarorligi va raqamli transformatsiyaning o‘zaro ta’siri sinergik jihatdan o‘rganiladi. So‘nggi yillarda bank sektori sezilarli modernizatsiyadan o‘tdi: masofaviy xizmat foydalanuvchilari soni 2020-yildagi 10,5 milliondan 2024-yilda 23 milliondan oshdi, elektron to‘lovlar hajmi esa 580 trln so‘mdan 2 000 trln so‘mdan oshib, 3,5 baravar o‘sdi. Kapital yetarliligi 2024-yilda 18,5 % ni saqlab qolgan bo‘lsa-da (Bazel standartlaridan ikki baravar yuqori), muammoli kreditlar ulushi 2,8 % dan 4,2 % ga ko‘tarildi, bu yangi zaifliklarni ko‘rsatmoqda. Tadqiqot raqamli infratuzilmaning ikki tomonlama rolini – operatsion samaradorlikni oshirish va yangi risklarni keltirib chiqarishini tahlil qiladi. Empirik ma’lumotlar va xalqaro me’yorlar asosida risk-menejment integratsiyasidagi bo‘shliqlar aniqlanib, raqamli transformatsiyani prudensial nazorat bilan uyg‘unlashtirish modeli taklif etiladi. Asosiy tavsiyalar: texnologik risk baholash modellari, kiberxavfsizlik protokollarini kuchaytirish va kredit risklarini yumshatish uchun moslashuvchan zaxira siyosati. Natijalar infratuzilma mustahkamligini raqamli innovatsiyalar bilan uyg‘unlashtirish O‘zbekiston bank tizimining uzoq muddatli moliyaviy barqarorligi uchun strategik zarurat ekanligini ta’kidlaydi.
References
1. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. “O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi to‘g‘risida yillik hisobotlar” (2020–2024-yillar). – Toshkent: Markaziy bank nashrlari.
2. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi. “Moliyaviy sektor ko‘rsatkichlari” (2020–2024-yillar). – www.stat.uz.
3. Basel Committee on Banking Supervision. (2019). Principles for the Sound Management of Operational Risk. Bank for International Settlements (BIS).
4. Mishkin, F. S. (2018). The Economics of Money, Banking, and Financial Markets. Pearson Education, 12th Edition.
5. Saunders, A., & Cornett, M. M. (2020). Financial Institutions Management: Risk Management Approach. McGraw-Hill Education.
6. Allen, F., & Carletti, E. (2013). Systemic risk from real estate and macro-prudential regulation. International Journal of Banking, Accounting and Finance, 5(1/2), 28–48.
7. Beck, T., Demirgüç-Kunt, A., & Levine, R. (2010). Financial institutions and markets across countries and over time: The updated financial development and structure database. World Bank Economic Review, 24(1), 77–92.
8. Levine, R. (2005). Finance and Growth: Theory and Evidence. Handbook of Economic Growth, Vol. 1A. Elsevier.
9. Ko‘chkarov, A. (2023). Raqamli transformatsiya sharoitida tijorat banklarida risklarni boshqarish muammolari. Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar jurnali, №3. – Toshkent.
10. Nurmatova, D. (2022). Bank sektorida infratuzilma barqarorligi va moliyaviy xavflarni kamaytirish yo‘nalishlari. Moliyaviy tahlil jurnali, №2. – Toshkent.
11. Muhammad, M., Sarı, E.S., Umarovich, K.S., Takidah, E. and Pertiwi, R.S., 2024. Factors affecting Islamic bank financial performance. Review of Islamic Economics and Finance, 7(2), pp.89-102.
12. Xoldorov, S., 2024. Banklar samaradorligi va kapital yetarliylik ko ‘rsatkichi riski o ‘rtasidagi bog ‘liqlik tahlili. YASHIL IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT, 2(11).
13. Gunardi, G., Syai, A.N.K., Umarovich, K.S., Al Mighwar, M., Bandawaty, E. and Kartikaningsih, D., 2024. Fluctuation of Credit Risk and Company Size on Liquidity. Journal of Islamic Economics and Business, 4(2), pp.264-278.
14. Norkulov, S.S., Apandi, R.N.N., Nasim, A. and Kholdorov, S.U., Analysis of The Level of Cybersecurity Disclosure on Social Media on Bank Financial Performance (Case Study on Banks in Uzbekistan). Jurnal Pendidikan Akuntansi & Keuangan, 13(2), pp.195-204.
